Waarom is literatuur lezen goed?

Waarom literatuur lezen zo goed voor je is Datum bericht: 4 december 2020 Jongeren in Nederland zijn minder goed in het lezen van complexere teksten dan hun leeftijdsgenoten in andere landen en dat niet alleen: ze hebben er ook minder plezier in. De taak van het literatuuronderwijs lijkt dan ook belangrijker dan ooit. Maar sluiten docenten in de praktijk eigenlijk wel aan bij de ideeën die leerlingen over lezen hebben? Neerlandicus Jeroen Dera (Radboud Universiteit) gaat dat uitzoeken. Gemiddeld zie ik eens in de drie weken wel een stuk in een krant verschijnen waarin iemand afgeeft op het literatuuronderwijs en dan met name op de leeslijst. Dat is zelden gebaseerd op onderzoek, maar haast altijd op eigen ervaringen of de verhalen van een buurmeisje. Maar intussen is het wel schadelijk.’ Neerlandicus en vakdidacticus Jeroen Dera raakt er af en toe gefrustreerd van, zo veel ongefundeerd en negatief commentaar over het lezen van literatuur op school. Want wat is de – onderzochte – realiteit? Dat ongeveer een derde van de Nederlandse tieners een boekenwurm is, en ongeveer een derde een uitgesproken hekel heeft aan lezen. Maar niet minder dan 39 procent is een boektwijfelaar. ‘Dat zijn jongeren die niet negatief tegenover lezen staan, maar het toch niet doen. Want ze hebben het te druk, er is Netflix, enzovoort. Juist die groep is het “laaghangend fruit” voor literatuurdocenten. En opvattingen over waarom het wel of niet de moeite waard kan zijn om te lezen, spelen dan een rol.’ Strijd tegen ontlezing Begin november kreeg Dera een NWO Veni-subsidie toegekend om onderzoek te doen naar de legitimering van literatuuronderwijs in het voortgezet onderwijs, met name havo en vwo. Waarom is het lezen van literatuur belangrijk? Wat zeggen leraren daarover? En strookt dat met de beelden die leerlingen daarover hebben? ‘In de literatuurwetenschap zijn tal van argumenten aangereikt die het belang van lezen onderstrepen: van culturele vorming en de emancipatoire kracht van literatuur tot empathie-ontwikkeling en morele vorming.’ Juist in het licht van de ontlezing onder Nederlandse jongeren is het belangrijk dat soort argumenten in het onderwijs onder de aandacht te brengen. Dera: ‘De PISA-scores onder 15-jarigen laten zien dat Nederlandse jongeren in vergelijking met hun internationale leeftijdsgenoten minder goed kunnen reflecteren op datgene wat ze gelezen hebben, vooral bij complexe teksten. Het lezen van literaire fictie, suggereert internationaal onderzoek, kan bij uitstek helpen om die leesvaardigheid te verbeteren. En dat is belangrijk, want hoewel jongeren tegenwoordig meer dan ooit korte online tekstjes lezen, komen ze nauwelijks toe aan deep reading: het geconcentreerd lezen van een langere tekst gedurende een langere tijd. En juist die vaardigheid is cruciaal om succesvol een studie te doorlopen of om te functioneren in de managementfuncties die veel jongeren ambiëren.’ Hoewel Dera’s onderzoek niet als hoofddoel heeft om het probleem van de ontlezing op te lossen, speelt het onderwijs volgens hem wel een cruciale rol in het legitimeren van lezen. ’Jaarlijks doen zo’n 90.000 leerlingen in havo en vwo eindexamen. In het hoger onderwijs krijgen velen van hen niet meer te maken met romans of poëzie, dus de middelbare school is bij uitstek de plek waar je de relevantie van lezen voor het voetlicht wilt brengen.’ De praktijk van de leeslijst Dera deed eerder al onderzoek naar wat er in de praktijk gebeurt met de leeslijst Nederlands in havo en vwo. Hij analyseerde de lijsten van 1616 havo- en vwo-leerlingen en stelde vast dat leerlingen niet, zoals het cliché wil, nog steeds hetzelfde lezen als 20 jaar geleden. ‘Ja, er is sprake van een soort van “schoolcanon”, met een top 20 van meest gelezen teksten waarin weinig verandert. Maar daarnaast worden er heel veel andere boeken gelezen. Er is veel variatie, ook in wat docenten goedkeuren. Young Adult literatuur krijgt bijvoorbeeld steeds meer een plek op de leeslijst van leerlingen.’ Wel ziet Dera dat leeslijsten nog weinig cultureel divers zijn. ‘Leerlingen lezen veel meer van mannelijke schrijvers dan van vrouwen, veel meer van Nederlanders dan van Vlamingen en de meeste schrijvers zijn ook wit. Als je het hebt over de waarde en functie van literatuur in het onderwijs, mogen we het daar ook wel eens over hebben. In mijn nieuwe onderzoek wil ik dan ook achterhalen in hoeverre docenten en leerlingen het omgaan met diversiteit een taakstelling voor het literatuuronderwijs vinden – of is het een blinde vlek?’ Cruciaal om te kunnen functioneren Niet verwonderlijk, maar zelf gelooft Dera ‘heel erg’ dat lezen belangrijk is. ‘Ik denk dat het lezen van literatuur helpt om vraagstukken vanuit verschillende perspectieven te kunnen bekijken en om je te kunnen verplaatsen in het standpunt van een ander. In die zin is literatuur een cruciale kracht binnen een democratische samenleving. Bovendien helpt literatuur om je te uiten, want boeken geven je letterlijk taal en leren je om die beter te begrijpen en te gebruiken.’ Photo by Seven Shooter on Unsplash