Gipharts 5 tips over oorlog en verzet

Morgen is het 4 mei. Dodenherdenking. Ronald Giphart geeft 5 titels over oorlog en verzet in Brabants Dagblad.

Het achterhuis van Anne Frank Annelies Marie Frank was een uit Duitsland afkomstig Joods meisje dat bekend is geworden door het dagboek dat ze schreef tijdens de Tweede Wereldoorlog, toen ze ondergedoken zat in Amsterdam. Zij stierf vermoedelijk in februari 1945 aan vlektyfus in het concentratiekamp Bergen-Belsen

Het verstoorde leven, dagboek van Etty Hillesum, was toen het in 1981 voor het eerst verscheen, direct een sensatie. De overweldigende aandacht voor wat Hillesum in de jaren 1941 en 1942 schreef, gaf het boek vleugels.

Kunstenaars, musici, scenarioschrijvers, en theatermakers lieten zich door haar werk inspireren. Het werd over de hele wereld vertaald en gelezen, en bracht een stroom reacties op gang die voortduurt tot op de dag van vandaag. Waarom? Etty Hillesum wordt herkend als een vrouw die het barbarendom het hoofd bood, zonder zelf in wanhoop en haat ten onder te gaan
Tijdens de Tweede Wereldoorlog bestieren twee joodse zussen - Janny en Lien Brilleslijper - een van de grootste onderduikadressen in Nederland: 't Hooge Nest, een villa in 't Gooi. Terwijl de laatste joden in Nederland worden opgejaagd gaat het leven van enkele tientallen onderduikers zo goed en kwaad als het ging door, pal onder de neus van NSB-buren en nazikopstukken. Toch wordt het Nest verraden en de familie Brilleslijper belandt met het laatste transport in Auschwitz, samen met de familie Frank. 

De Maliebaan, kroonjuweel van Utrecht: een prachtige, brede laan van precies een kilometer lang, met aan beide kanten fraaie herenhuizen en stadspaleizen. Het is een van de meest geliefde plekken van Utrecht, maar ook een plek met een weerbarstige geschiedenis. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werkte de Nederlandse Unter den Linden als een magneet op de Duitse bezetter en de NSB. Musserts hoofdkwartier was er al in 1937 gevestigd, na 1940 volgden nog zeker vijftien nazi-instituten. Er vonden parades plaats, hooggeplaatste nazis maakten er hun opwachting, er werd vergaderd, gekonkeld, gespioneerd, geroddeld en samengezworen. Maar pal naast de gevreesde verhoorkamers van de Sicherheitspolizei woonde dr. Max, ofwel Marie-Anne Tellegen, een spilfiguur in het verzet. En schuin tegenover Mussert resideerde de ferm anti-Duitse rooms-katholieke aartsbisschop Jan de Jong, die zijn rug rechthield tegenover het nazigeweld. Tegelijkertijd ging het gewone leven door: er werden kinderen geboren, er gingen mensen dood, er waren aanrijdingen. En overal werden jonge dienstmeisjes gevraagd, goed kunnende werken en koken.

Bij verschijning in 1967 veroorzaakte De ss’ers een storm van verontwaardiging. Velen vonden het boek, waarin acht voormalige ss’ers vrijuit het woord voeren, verschrikkelijk of zelfs fascistisch: ‘een gevaar voor de volksgezondheid’ en ‘een aanzet tot antisemitisch geweld’. Anderen vonden het juist zeer indrukwekkend: ‘een ontluisterend portret van onmensen’, en ‘een noodzakelijk onderzoek van de motieven die destijds landgenoten hadden om zich bij de bruine hordes aan te sluiten’. De samenstellers, Armando en Hans Sleutelaar, schreven zelf in hun voorwoord: ‘Er is in elk geval één overeenkomst tussen de vrijwilligers die vochten aan de goede kant en die aan de foute kant: zij hoopten dat hun land beter uit de oorlog zou komen dan toen het door die oorlog werd overrompeld.